Çocuklarda Bademcik Problemi ve Çözümleri

Okul yaşlarında ve okul dönemince en sık bademcik iltihabı yapan bakteri A grubu beta hemolitik streptokok (AGBHS) adında bir mikroptur. Özellikle 3-18 yaş arası rastlanan bu enfeksiyon hakkında merak edilenleri Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Mehmet CAN sizler için anlattı.

Bademcik İltihabı Nedir?

Bakteri, virüs gibi mikropların bademciğe yerleşip burada iltihabi bir durum oluşturmasına bademcik iltihabı(tonsillit) denir. Sadece çocuklarda değil her yaş grubunda bademcik iltihabı olabilir.

Çocuklarda Bademcik İltihabının Sebepleri

Bir etken olarak virüsler

Çocuklarda da doğumdan itibaren bademcik iltihabı olabilir. Ancak bazı bünyeler bu iltihaba daha yatkındır. Kreş, yuva okul gibi bazı ortamlarda bu iltihaplanma daha kolay ve daha sık olur.

Çocukluk çağında bademcik iltihaplarının etkeni çoğunlukla virüslerdir ve tedavi gerektirmez. Kendi kendine iyileşir.

Rahatsız edici boyutlarda bir ateş, boğaz ağrısı gibi yakınmalar varsa ateş düşürücü verilerek hem ateşin düşmesi hem de ağrının azalması sağlanabilir.

Viral bademcik iltihaplarında ateş hiç olmayabilir, günlerce de sürebilir. Çocuklarında ateş, boğaz ağrısı gibi şikayetleri olan ailelerin hekime başvurmalıdır. Hekimin muayene ve diğer yöntemlerle etkene karar verip tedaviyi düzenlemesi çok önemlidir.

Bir etken olarak bakteriler

Bakteriler de çocukluk çağında bademcik iltihabı yapabilir. Özellikle okul çağındaki çocukların okula gittiği dönemlerde bakteriyel  ve diğer etkenlerle karşılaşma ihtimali daha yüksektir. Hekim hastayı muayene ettikten sonra veya laboratuvar sonuçlarına göre tanıyı koyar ve tedavisini düzenler.

A Grubu Beta Hemolitik Streptokok (AGBHS) ve Önemi

Okul yaşlarında ve okul dönemince en sık bademcik iltihabı yapan bakteri A Grubu Beta Hemolitik Streptokok (AGBHS) adında bir mikroptur.

Özellikle 3-18 yaş arası AGBHS enfeksiyonlarına dikkat etmek gerekir. Çünkü bu yaş grubunda antibiyotik ile tedavi edilmeyen AGBHS enfeksiyonlarından bir süre sonra eklem, cilt, kalp, böbrek, merkezi sinir sistemini tutan bozukluklar görülebilir. Bu enfeksiyonlar akut kalp romatizması, nefrit gibi uzun tedavi ve takip gerektiren rahatsızlıklara yol açabilir.

Bu nedenle bademcikte, ciltte veya başka bir vücut dokusunda AGBHS enfeksiyonu tanısı konmuş ise mutlaka uygun antibiyotik tedavisi yapılmalıdır.

Halk arasında bademcik iltihaplarının etkeni olarak “beta virüsü” denilen yanlış bir tanımlama kullanılmaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi beta bir virüs değil bakteridir. Bu ayrım, virüs ve bakteri tedavisinin yaklaşımlarının farklı olmasından dolayı çok önemlidir. Dolayısıyla kullanılması gereken tanım “beta bakterisi” olmalıdır.

Kızıl hastalığı nedir?

Kızıl da AGBHS bakterisinin hem bademcikte iltihaplanma hem ciltte kızarıklık ile kendini gösterdiği ateşli bir hastalıktır. Mutlaka antibiyotikle tedavi edilmelidir. Okul çocuğu ise istirahat raporu verilmelidir. Aksi halde yukarıda bahsettiğimiz komplikasyonlar gelişebilir. Bir insan hayatında bir defadan daha fazla sayıda kızıl hastalığına yakalanabilir.

A Grubu Beta Hemolitik Streptokok tanısı nasıl konur?

Bakterinin varlığının kanıtlanması ve ardından doğru tedavinin uygulanabilmesi için laboratuvar testleri önemlidir. He zaman klinik muayene tanı için yeterli değildir. Vakaların önemli bir kısmında tipik bir görüntü yoktur. Tipik sanılan görüntülerin bir kısmında da etken virüsler olabilir. Hastalığın A Grubu Beta Hemolitik Streptekok bakterisine bağlı olduğunu göstermek için kullanılan iki laboratuvar yöntemi vardır:

• PCR Solunum Yolu Testleri
• Kültür
• Hızlı Beta Testi

Testleri gerçekleştirmek için öncelikle boğazdan doğru biçimde sürüntü  alınmalıdır. Sürüntü,  bir ucu pamuklu olan uzun bir çubuk ile toplanır. Alınan sürüntüde yalnızca iltihaplı bademcik dokusu olmalı, tükürük veya başka bir salgı ile bulaş olmamalıdır. Bulaş olması durumunda test doğru sonuç vermeyebilir. Tükürük bulaşını engellemek için dil ağız tabanına doğru bastırılmalıdır.

PCR Solunum Yolu Testleri

Günümüzde PCR teknolojisinin gelişmesiyle birlikte PCR Solunum Yolu Testi (detaylı bilgi için) ile boğazdan alınan sürüntü örneğinde bakteri ve virüslerin genetik materyali tespit edilebilmektedir. Oldukça hızlı ve güvenilir olan PCR yöntemi ile tek bir numude tek testle A grubu beta hemolitik streptokok dışında coronovirüs , rinovirüs, RSV, İnfluenza dahil olmak üzere  birden fazla hastalık etkenini test edebiliyor.

Boğaz Kültürü yöntemi 

Kültür yöntemi, temelde alınan sürüntülerin içerisinde aranan maddenin bulunup bulunmadığını görmek için varsa aranan mikropların kolaylıkla çoğalabileceği bir ortam hazırlayarak çoğalmalarını beklemeye dayanır.

Beta Hemolitik Streptekoklar için  alınan sürüntüden koyun kanından üretilmiş olan bir besiyerine ekim yapılır. Uygun ortam sağlandıktan sonra eğer Streptekok varsa bir gün üreme olur. Üreme olduktan sonra Streptekok tipi ayırt edilmelidir. Etkenin A Grubu Beta Hemolitik Streptekok olduğunu doğrulamak için de bir güne da ihtiyaç vardır. Kültür yöntemi tanıda en güvenilir laboratuvar yöntemidir.

Hızlı Beta Antijen Testi

Kültür yönteminin kesin ancak uzun sürede sonuç vermesinden dolayı daha kısa sürede tanı koydurabilecek testlere ihtiyaç olmuştur. Bunun için Hızlı Beta Antijen Testi geliştirilmiştir. Test için yine boğazdan aynı yöntemle alınan sürüntü immünolojik olarak test edilir. Yaklaşık olarak 10 ila 20 dakikada sonuç verilir. Hızlı test, erken tanının önemli olduğu bu hastalıkta çok büyük bir avantajdır.

Mayes ve Pichichero’nun yaptıkları çalışma sonucu elde edilen veriler, klinik tanıya yardımcı olarak Hızlı Beta Antijen Testinin çok yararlı olabileceğini göstermektedir. Bu çalışmaya göre hızlı test ile, A grubu beta hemolitik streptokok ile enfekte olduğu düşünülen hastalarda uygun şekilde uygulandığında %79 ila %88 oranında hassasiyet ve %90 ila %96 arası spesifik sonuç alınmıştır. Hızlı ve düşük maliyetli olmasından dolayı hekimler  bu testten faydalanırlar.(1,2)

Eğer test pozitif çıkarsa kültür yöntemindekine yakın oranda mikrop vardır diyebiliriz.

Ancak test bazen mikrop olsa dahi pozitif çıkmayabilir. Bunun için test yapılırken hastanın kliniği de değerlendirilmelidir. Test negatif sonuç verse bile eğer hekim klinik muayene ile tanıyı koymuşsa tedaviye başlayabilir.

Bazen aynı anda kültür de alınabilir. Sonucuna göre tanı ve tedavi tekrar gözden geçirilir.

Kültür testi ve hızlı beta antijen testi dışında tanı koymaya yardımcı olan bazı farklı laboratuvar testleri de vardır.

Anti-Streptolizin O  Antikor Testi (ASO)

Streptokok enfeksiyonunu tanımada kullanılan bir antikor testidir. Streptokok antikorları en erken bir hafta sonra kanda görülmeye  başladığı  için hastalığın başlangıcından en az bir hafta sonra anlamlı sonuç verir.  Bu daha çok geçirilmiş enfeksiyonu göstermek için kullanılır.

C Reaktif Protein  (CRP) testi

Vücuttaki iltihabi durumları göstermesi açısından önemlidir. Mikrobik ve mikrobik olmayan enflamatuar durumlarda kan düzeyi artar. Streptokok enfeksiyonlarında da değeri yükselir. Test spesifik olmasa da hastalığın şiddetini değerlendirmek için kullanılabilir.

Çocuklarda Bademcik Tedavisi Nasıl Yapılır?

Tedavinin ilk adımı hastalığa neden olan etkene karar vermektir.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi viral tonsillitlerin çoğunun spesifik tedavisi yoktur. Destekleyici yaklaşım yeterlidir. Bazı viral tonsillitlerde gidişata göre antiviral tedaviler uygulanmak zorunda kalınabilir.

Bakteriyel tonsillitlerde, uygun antibiyotikler, uygun doz ve sürede hekim önerisiyle verilir.

Bademcik Ameliyatı Ne Zaman Gereklidir?

Bir çocukta bademcik ameliyatına karar vermek için bazı şartların oluşması gerekir. Aynı zamanda yine karar vermeden önce bazı riskleri değerlendirmek gereklidir. Bu riskler ortadan kaldırıldıktan sonra dahi hala olumsuzluklar devam ediyor, çocuğun hayat kalitesi düzelmiyorsa ancak  o zaman ameliyata karar verilmelidir.

Risk faktörleri

√ Kreş, yuva veya okulun ilk yılı

√ Çevrede sigara içenlerin olması

√ Seyrek banyo yapmak ve banyodan sonra saç kurutma makinesi kullanmak

√ Biberon ve biberonsuz yatmadan önce ve/veya gece süt içmek

√ Kabızlık

√ Çok soğuk, çok sıcak, çok kuru veya havası kirli ortamda yaşamak

Belirtilen risk faktörleri ortadan kaldırıldıktan sonra 6-12 ay geçmesine rağmen hala sorunlar devam ediyorsa ameliyatın faydalı olma ihtimali yüksektir.

Bademciklerin alınmasının faydalı olduğu durumlar

√ Kreş, yuva veya okulun ilk yılında senede sekizden, daha sonraki yıllarda senede beşten fazla bademcik iltihabı olması

√ Kalitesiz uyku uyuması: Kalitesiz uykunun en önemli göstergelerinden biri horlamadır. Horlama çoğu zaman geniz etine bağlı olabilir. Her horlamada bademcik iltihabı gerekmez. Sadece geniz eti ameliyatı horlamayı önleyebilir.

Ancak “uyku apnesi” dediğimiz uyku esnasında nefes durmaları varsa bu büyük ihtimalle bademcik kaynaklıdır ve ameliyat edilmesinde fayda vardır.  Çünkü apne esnasında beyin oksijenlenmesi azalmaktadır. Bu da çocuğun yaşam kalitesini, büyüme ve gelişmesini olumsuz etkileyebilir.

√ Tekrarlayan iltihaplanmalar veya uyku kalitesinin bozukluğu, çocuğun günlük aktivitelerini, okul performansını, büyüme ve gelişmesini olumsuz etkiliyorsa bademcik ameliyatı düşünülmelidir.

Sıkça Sorulan Sorular

1) Çocuklar kaç yaşından itibaren ameliyat olabilir?

Bademcik ameliyatı her yaşta, her mevsimde olabilir. Bir sınırlama yoktur. Tamamen çocuğun durumuna göre bireysel karar verilmelidir. Özellikle uyku apnesi varsa erken yaşlarda bademcik ameliyatı yapmak çok fayda sağlayabilir.

2) Ameliyat riskli midir?

Her ameliyatın riski vardır ancak bademcik ameliyatları göreceli olarak düşük riskli ameliyatlardır. Ameliyattan birkaç saat sonra evine gidebilir. Ancak komplikasyon gelişirse daha uzun süre hastanede kalması gerekir

3) Sadece hızlı test ile tanı konulduğunda kültür antibiyogram testi yapılmadan antibiyotik verilir mi?

Böyle durumlarda  son kararı verecek olan hastayı muayene eden hekimdir.

4) A Grubu Beta Hemolitik Streptokok Taşıyıcılığı  Ne Demektir?

Bazı insanların hızlı testinde veya boğaz kültüründe AGBHS görülebilir. Bu insanların hiçbir yakınması yoksa taşıyıcı kabul edilirler. Durumlarını değerlendiren hekimin kararına göre tedavi edilir veya edilmez.

5) A grubu Beta Hemolitik Streptekok Kronik Taşıyıcılığı Nedir?

Aylarca hiçbir şikâyeti olmadan kültür veya hızlı testte AGBS saptanan kişilerdir. Takip ve tedavilerine hekimleri karar vermelidir.

6) Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Mehmet CAN Kimdir?

Serbest çocuk hekimi, Türk Tabibler Birliği üyesi, Türk Pediatri Kurumu üyesi, Çocuklar İçin Çalışan Serbest Hekimler Derneği, 2001-2011 kurucu başkanı ve derneğin aylık toplantı ve faaliyetlerinin organizasyon ve moderatörü.

 Kaynaklar

1)Pichichero ME. Group A streptococcal tonsillopharyngitis: cost-effective diagnosis and treatment. Ann Emerg Med. 1995 Mar;25(3):390-403. doi: 10.1016/s0196-0644(95)70300-4. PMID: 7864482.

2)Mayes T, Pichichero ME. Are follow-up throat cultures necessary when rapid antigen detection tests are negative for group A streptococci? Clin Pediatr (Phila). 2001 Apr;40(4):191-5. doi: 10.1177/000992280104000402. PMID: 11336416

3) İş Güvenliği Kursu İstanbul