Tiroid Hormonları ve Tiroid Testleri Nelerdir?

Tiroid Bezi Nedir?

Tiroid, boğazımızın ön bölgesinde soluk borusunun ön tarafında bulunan büyükçe bir endokrin bezdir. Vücuttaki temel görevi metabolizmayı düzenlemektir. Bu işlevini tiroid hormonları salgılayarak yapar.

Tiroid hormonları nelerdir?

Tiroid bezimizin salgıladığı tiroid hormonları iki tanedir

• T3 (triiyodotironin)
• T4 (tiroksin)

Tiroid bezi kana daha çok T4 hormonu salgılar. T3, T4’ten daha güçlüdür. Bunun için vücutta T3 formu daha çok etkilidir. Ancak T3 hormonunun kanda kalma süresi T4 hormonundan daha kısa olduğu için salgılanan T4 hormonunun çoğu vücut dokularında T3 hormonuna dönüştürülür ve aktif olarak işlem görür.

Tiroid fonksiyonları taranırken atlanmayacak kadar etkili bir hormon olan TSH’den bahsetmemek mümkün değildir elbette.

• TSH

TSH, hipofiz bezinden salgılanan bir hormondur. TSH yani tiroid stimülan hormon;  tiroid hormonlarının salgılanmasını ve sentezini arttırır. Bunu iyotun tiroid hücrelerine alınmasını kolaylaştırarak ve sentez basamaklarındaki enzimleri uyararak yapar.

Tiroid Hormonlarının Vücutta Etkileri Nelerdir?

√ Tiroid hormonlarının başlıca etkisi vücut metabolizma hızını arttırmaktır.

√ Kan şekerini etkilemeden dokularda şeker ve yağ kullanımını arttırırlar.

√ Aynı zamanda büyümeye önemli ölçüde katkıda bulunurlar. Büyüme hormonunun sentezini arttırırlar, kemik büyümesine destek olurlar.

√ Anne karnında bebeğin sinir sistemi gelişimi için çok önemlidirler.

Tiroid Hormonları Sentezi İçin Ne Gereklidir?

Tiroid hormonlarının sentezlenmesi için gerekli olan başlıca iki madde şunlardır

• Tirozin aminoasidi
• İyot

Tirozin, vücudumuzda bulunan ve proteinlerin de yapılarında olan bir aminoasittir.

İyot ise vücudumuzda sentezlenemeyen bir elementtir. İyot insan vücudunda sentezlenemediğinden dışarıdan alınması gerekir. Eğer yeterli miktarda iyot alınamazsa tiroid hormonları sentezlenemeyecektir.

İyot Nasıl Alınır?

İyot dışarıdan alınan bir maddedir. Halk sağlığı çalışmaları kapsamında günümüzde içme sularına belirli oranda iyot katılmaktadır. Ayrıca kaya tuzu veya deniz tuzu tercih etmek yerine iyotlu sofra tuzu kullanılırsa günlük yeterli iyot alınmış olacaktır.

Tiroid Hormonları Nasıl Sentezlenir?

Sentezin başlayabilmesi için öncelikle iyot elementi tiroid hücrelerine alınmalıdır. Tiroid hücrelerinde bulunan iyot, kanda bulunan iyottan 25 kat daha fazladır. Bu farka rağmen tiroid hücreleri kandan iyot almaya devam eder. Bu alım sırasında da hücreler enerji harcarlar. Yani vücudumuzdaki iyodun neredeyse tamamı tiroid hormonu sentezinde kullanılmak üzere tiroidlerde bulunur.

Hücre içerisine alınan iyot oksijen ile tepkimeye girer ve tiroid bezindeki kanalcıklar sistemine salınır. Kanal içerisine giren iyot, tiroglobulin denilen bir taşıyıcı protein ile birleşir. Ardından tiroglobulin, tiroid hormonlarının yapıtaşları olan monoiyodotirozin ve diiyodotirozin adlı molekülleri kendisine bağlar. İşte bu bağlanmış olan yapı tiroid bezindeki kanalcıklarda depo edilir. Bu sayede herhangi bir sentez sorununa veya iyot eksikliğine karşı vücut kendini hazırlamış durumdadır.

İki tane diiyodotirozin birleşerek T4 hormonunu oluşturur. Bir diiyodotirozin bir monoiyodotirozin ile birleşince de T3 hormonu sentezlenmiş olur.

Tiroid bezine hormon salınmasıyla alakalı bir uyarı geldiğinde bu yapı hücre içerisine alınır. Ardından T3 ve T4 hormonları iyot ve protein yapısından ayrılarak kana verilir. Geride kalan iyot bir sonraki tiroid hormonu sentezinde de kullanılabilir. Böylece dışarıdan iyot alamadığımız durumlarda da vücudun bir süre daha kullanabileceği kadar iyodu bulunmuş durumdadır.

Tiroid Hormonları Kanda Nasıl Taşınır?

Tiroid hormonları kanda taşınmak için proteinlere bağlanır.  Bağlanabildiği üç tane protein vardır.

• TBG (Tiroksin bağlayıcı globülin): karaciğerde sentezlenen bu protein, tiroid hormonlarını kanda taşıyan başlıca proteindir. Gebelikte ve doğum kontrol hapları kullanımında üretimi artabilir.
• TBPA (Tiroksin bağlayıcı prealbumin): tiroid hormonlarının beyine taşınmasında görevlidir.
• Albümin

Bu proteinler dışında tiroid hormonları kanda serbest halde de bulunabilirler. Hormonlar serbest halde oldukları zaman etkinlik gösterirler bunun için %99 oranlarında kanda proteinlere bağlı bulunurlar ve gerekli hücrelere ve dokulara taşınırlar.

Tiroid Hormonlarının Salgısı Nasıl Düzenlenir?

Tiroid hormonu salgısı hipotalamus ve hipofizden salgılanan hormonlarla düzenlenir.

Vücudumuzdaki birçok olayı algılayan ve kontrol eden hipotalamus, tiroid hormonlarının sentezini arttırmak için TRH ( tirotropin salgılatıcı hormon) salgılar. TRH, hipofiz bezinden salgılanan başka bir hormonun salgılanmasını arttırır. Bu hormon TSH (tiroid stimülan hormon) dur.

TSH, tiroid hormonlarının salgılanmasını ve sentezini arttırır.  Bunu iyotun tiroid hücrelerine alınmasını kolaylaştırarak ve sentez basamaklarındaki enzimleri uyararak yapar. Sonuçta TRH  ve TSH tiroid hormonlarının kandaki seviyelerini arttırmaktadır.

Ancak bu artış sonsuza kadar süremez. Bir süre sonda kanda artan tiroid hormonları hem tiroid bezine hem de hipotalamus ve hipofiz bezine sinyaller gönderir. Gönderilen sinyaller ile TRH, TSH ve tiroid hormonunun salgılanması baskılanır. Böylece kandaki T3 ve T4 hormon seviyeleri sabit düzeylerde tutulur.

Tiroid hormonlarının sağlıklı kan değerleri nelerdir?

TSH: 0.35-4.5 mU/mL

Serbest T3: 2.5-5 pg/mL

Serbest T4: 0.6-1 ng/dL

Bu değerler test yapılan laboratuvarın çalışma prensiplerine göre farklılıklar gösterebilir , test raporunuzda yaş ve cinsiyet göz önünde bulundurularak normal değerler belirtilecektir.

Tiroid Hormonları Fazla Salgılanırsa Ne Olur?

Tiroid hormonlarının metabolizmayı hızlandırıcı etkide olduğunu söylemiştik. Eğer normal değerlerin üzerinde tiroid hormonu salgılanırsa metabolizma çok hızlanır, sıcaklığa tahammül edilemez, terleme artar, yorgunluğa rağmen uyuyamama görülür, kilo kaybı ve kas zayıflığı ortaya çıkar. Bunların yanında egzoftalmi dediğimiz göz kürelerinin normalde olduğundan daha ileriye çıkması görülür.

Tiroid hormonlarının fazla salgılanmasına hipertiroidizm denir. Hipertiroidi hakkında daha detaylı bilgi almak isterseniz tıklayınız

Tiroid Hormonları Az Salgılanırsa Ne Olur?

Eğer normal değerlerin altında tiroid hormonu salgılanırsa metabolizma yavaşlar, üşüme görülür, aşırı derecede yorgunluk oluşur, kan atımı yavaşlar, saç uzaması yavaşlar, kilo alımı gerçekleşir, ses kalınlaşması görülebilir. Bunların yanında ağır eksiklikler sonucunda miksödem denilen yüz ve göz çevresinin şişmesi görülür.

Tiroid hormonlarının az salgılanmasına hipotiroidizm denir. Hipotiroidi hakkında detaylı bilgi için tıklayınız.

Guatr Nedir?

Guatr tiroid bezlerinin büyümesi ve dışarıdan görülebilecek hale gelmesidir. Hipertiroidi durumunda da hipotiroidi durumunda da guatr oluşabilir. Nedeni ayırt etmek için muayene ve laboratuvar testleri kullanılır.

Hipertiroid Nedeni Olan Hastalıklar, Durumlar

• Graves hastalığı: Hipertiroid durumunun en sık nedeni olan graves hastalığında vücut, TSH görevini alan antikorlar üretir ve böylece normalin çok üzerinde tiroid hormonu salgılanır.
• Tiroidit: tiroid bezinin iltihaplanmasıdır.
• Tiroid nodülleri: özellikle sıcak tipteki nodüllerden fazla hormon salgılanması hipertiroide yol açar.
• Cıva zehirlenmesi
• Fazla iyot tüketmek
• Tiroid ilaçlarının fazla alınması
• Bazı ilaçların kullanılması

Hipotiroid Nedeni Olan Hastalıklar, Durumlar

• Hashimato tiroidi: Vücudun kendi tiroid hücrelerini yabancı algılayıp hasar vermesi sonucu tiroid hormonu üretilememesinin olduğu otoimmün bir hastalıktır. En sık hipotiroid nedenlerindendir. Hashimato haricinde diğer otoimmün hastalıklar da hipotiroid oluşturabilir. Bu hastalar fazla iyot tükettiklerinde hipotiroid durumları daha da ağırlaşır
• Radyoterapi
• Tiroid bezi cerrahisi
• Radyoaktif iyot tedavisi: normalde bu tedavi hipertiroid için uygulanır ancak fazla dozlarda uygulanırsa hipotiroide yol açabilir.
• Az iyot tüketmek
• Hipofiz bezinin hasarı
• Bazı ilaçların kullanılması: özelikle lityum tedavisi
• Tiroidit
• Hamilelik: bazı kadınlarda hamilelik sırasında hipotiroid gelişebilir.
• Doğuştan hipotiroid: bebebklerde tiroid hormonu büyüme ve zeka gelişmesi için çok önemlidir bunun için doğumsal hipotiroidinin tedavisi çok önemlidir.

Bu makale tıbbi tavsiye olarak yorumlanmamalıdır. Sağlıklı yaşam rutininizde herhangi bir değişiklik yapmadan önce lütfen doktorunuzla görüşün.

Kaynaklar

• Simone D. L., S. Y. Lee, L. E. Braverman. Hyperthyroidism, BMJ: 388(10047):906-918.
• Layal C. , A.C. Bianco, Jonklaas, R. P. Peeters. Hypothyroidism, BMJ: 390(10101):1550-1562.
• Rashmi M., Y. Y. Liu, G. A. Brent. Thyroid hormone regulation of metabolism, BMJ: 94(2):355-82.